Eth partit aranés lamente era retalhada de 12’5 milions d’euros qu’era Generalitat a practicat ara maxima institucion aranesa enes darrèri cinc ans e era manca de contundéncia der actuau govèrn deth Conselh Generau ena defensa des interèssi d’Aran
Era reinstauracion deth Conselh Generau d’Aran eth dia 17 de junh de 1991 siguec ua hita ena istòria d’Aran. Ua hita artenhuda gràcies ar esfòrç e ar impuls des òmes e hemnes que trebalhèren des des prumèrs compassi dera democràcia tà arténher aguesta recuperacion. E, ei en aguest sens que, 25 ans dempús d’aguesta reinstauracion, des d’Unitat d’Aran estant non podem hèr per mens que felicitar-mos e celebrar qu’eth Conselh Generau d’Aran sigue, a dia d’aué, ua referéncia tath nòste país.
Tot e atau, non seriem leiaus ad aguestes madeishes institucions ne ath nòste pòble se, en ua data tant importanta, non héssem un balanç de çò qu’an significat aguesti ans d’autogovèrn e d’evolucion deth Conselh Generau d’Aran com un esturment ath servici dera societat aranesa.
Ei des d’aguesta volentat qu’Unitat d’Aran, ath delà d’impulsar un Plen extraordinari deth pròpri Conselh Generau que se celebrèc eth passat 30 de mai, a on se votèc, damb eth consens de totes es fòrces representades, un manifèst reivindicatiu e de reconeishement as persones que heren possible aquera reinstauracion, volem damb aguest tèxte hèr ua reflexion mès apregondida d’aguesti 25 ans.
Damb era perspectiva que mos balhe aguest quart de sègle podem afirmar qu’enes darrèri ans eth nòste autogovèrn a patit, e encara patís, ua reculada en àmbits clau. Ua reculada qu’exigís un replantejament dera estratègia politica amiada enquia ara deuant deth govèrn de Catalunya, tà actuar de forma contundenta contra ua situacion politica qu’estofe ar autogovèrn e mos nègue es esturments essenciaus tara preservacion dera nòsta identitat. Cau lamentar que, mès enlà des discorsi e des tèxtes legislatius i a ua manca de volentat politica tà complir damb es Leis qu’an de garantir es elements clau deth nòste autogovèrn.
Dus boni exemples d’aguest hèt son era Lei der Occitan Aranés en Aran, aprovada en 2010 e dera que sonque s’an desvolopat aspectes parciaus, o era naua Lei d’Aran, era que, tot e complisse lèu un an dera sua aprovacion, non a significat cap auanç tath Conselh Generau d’Aran.
Aguesti dus marcs normatius son es elements clau der autogovèrn aranés: era lengua, en situacion de grèu minorizacion, e eth finançament, ath que va restacada era conseqüent pèrta de qualitat des servicis publics.
Era situacion deth finançament s’explique damb es chifres dera aportacion dera Generalitat de Catalunya ath pressupòst deth Conselh Generau d’Aran. Es donades demòstren era pèrta de recorsi e dera capacitat de decision sus es recorsi destinadi as politiques pròpries. En aguesti darrèri 6 ans, e sonque en aguest concèpte, eth Conselh Generau a perdut 12’5 millions d’euros. Quantitat ara qu’encara cau somar ath delà eth deute qu’era Generalitat a pendent damb eth Conselh Generau, qu’ei d’uns 2 milions d’euros.
En aguest sens, tanpòc a estat aplicat er article 89 dera naua Lei de Regim Especiau dera Val d’Aran (Lei d’Aran) qu’inste ara creacion d’un hons tath finançament deth Conselh Generau, qu’aurie auut d’èster d’aplicacion immediata tar exercici 2016.
Aguesta situacion, acompanhada dera manca d’inversions pròpries en Aran dera Generalitat de Catalunya, compòrte ua grèu situacion de pèrta de qualitat de servicis e d’incapacitat de hèr front as projèctes de besonh d’adequacion d’infraestructures o ath sòn mantenement.
Un exemple clar d’aguesta afirmacion ei eth collapse dera Residéncia dera Gent Grana e era sua incapacitat d’acuélher as persones qu’an de besonh aguest servici, o es retalhades en sistèma sanitari, e en d’auti àmbits com era conservacion de camins, o es plans d’òbres e servicis que suposauen un instrument imprescindible tàs nòsti ajuntaments.
Totun ei vertat qu’era qualitat des nòstes institucions non ei sonque ua qüestion d’orde pressupostari, que com sabem ei fòrça important, se non que i a tanben ua importanta component relacionada damb es naui valors que s’exigíssen ara politica deth sègle XXI. Valors qu’an a veir damb era transparéncia, er emplec non partidista des òrgans de govèrn e ua mès nauta participacion dera ciutadania enes decisions que les afècten.
Cap d’aguesti encastres an estat objècte de reflexion e melhora en aguesti ans. Mès lèu ath contrari, era pèrta de figures com eth Conselh de Terçon e d’auti àmbits de debat collectiu, manifèsten era manca de qualitat democratica dera maxima institucion aranesa. S’ad aguestes qüestions i somam eth besonh d’abordar eth debats sus un nau modèl electorau, tà definir un modèl just e equitatiu, podem afirmar qu’ei de besonh un procès en qu’era exigéncia ara Generalitat de compliment damb es mandats legaus expressadi enes Leis deth Parlament de Catalunya, an d’acompanhar-se d’un procés de regeneracion politica des pròpries institucions, tà adaptar-les a un nau temps e as naui besonhs dera societat aranesa.
Des d’Unitat d’Aran, com ereus des òmes e hemnes que istoricament an trabalhat pera recuperacion deth nòste autogovèrn, mos comprometem a contunhar trabalhant, damb totes es nòstes capacitats e entusiasme, tà renauir e melhorar es nòstes institucions tà convertir-les en autèntics esturments ath servici deth desvolopament dera societat aranesa, en tot convidar as òmes e hemnes d’Aran a illusionar-se damb nosati tà bastir un futur melhor tà toti.
Aran, junh de 2016