Planvoludi e planvoludes,
Èm de tornada der estiu e demori qu’aguest descans, tas que l’agen gaudit, age servit tà recuperar energies e disfrutar des vacances e dera familha e amics. Com sabetz, èm en ues dates que mèrquen moments plan importants, e ath còp complicadi, dera vida politica catalana e espanhòla que, sens dubte, afectaran, tanben era vida politica d’Aran.
Voleria començar aguesta carta en tot hèr un rebrembe as òmes e hemnes, qu’eth dia 2 de seteme der an 1979, ara hè 35 ans, s’amassèren ena glèisa de Cap d’Aran, tà constituïr eth Conselh Provisionau d’Aran. Un moment pòc rebrembat dera nòsta istòria e que, totun, auec un extraordinari valor. Sigueren òmes e hemnes d’Unitat d’Aran ena sua màger part, es que protagonizèrem aquera amassada. Com sabetz, era respòsta des govèrns de CIU non siguec pas ara nautada deth moment.
Atau ac rebrembè ena mia compareishença en Parlament de Catalonha damb motiu dera tramitacion dera naua Lei d’Aran, dera qu’en brèu vos haram a arribar era transcripcion e que vos podetz consultar ena plana web deth canal parlament. Ua compareishença que, de manèra braca, vos voi explicar, tà hèr-vos a saber quin ei eth posicionament d’Unitat d’Aran en aguest ahèr capdau:
1.- Era Lei non a cap sentit se non s’apròve un nau modèl de finançament. Er anterior modèl siguec finiquitat de forma unilaterau per actuau govèrn en an 2011, e actuaument eth govèrn d’Aran ei obligat a firmar un convèni annau qu’a rebaishat en lèu 5 milions d’èuros era aportacion dera Generalitat. Aguesta retalhada a deishat sense efècte era partida de politiques pròpries, qu’ei era basa dera gestion der autogovèrn, s’auem en compde qu’era rèsta de recorsi son tà partides finalistes. Atau donc, damb aguesta situacion, sense un bon modèl de finançament, era naua Lei serà inutil tà garantir era qualitat e existéncia des nòsti servicis publics.
2.- Eth sistèma electorau, fixat ena Lei der an 1990, ei clarament desfassat. Com ei de toti sabut, era eleccion deth Sindic acabe estant condicionada ath resultat deth Terçon de Marcatosa, çò que implique tota sòrta de maniòbres caciquils, com era crompa de vòt damb lòcs de trabalh, o nautes sobrevengudes en cens, tà garantir eth resutat. Mos semble que cau un modèl qu’equipare eth valor deth vòt (eth còst d’un conselhèr ei eth triple d’un terçon a un aute) e un modèl que non fomente eth caciquisme.
3.- Èm fòrça crítics damb era discòrdia qu’era creacion dera Acadèmia dera Lengua a creat entre era Generalitat e Conselh Generau damb es insitucions occitanes, que com sabetz a estat, e serà, motiu d’un prigond desacòrd, politic e lingüistic, laguens d’Aran e Occitània enlà. Totun, e a diferéncia deth critèri des responsables deth Conselh Generau, nosati auem reivindicat, e contunharam reivindicant, era denominacion “d’aranés” tà referir-mos ara nòsta lengua, sense qu’aquerò supòse era negacion deth tronc comun dera lengua, mès èm fòrça preocupadi pera intencion de convergéncia de cambiar eth nòm dera lengua en aguesta Lei, en tot deishar de dider-li aranés entà nomentar-la occitan.
4.- E entà acabar, ei de besonh qu’eth tèxte que sosmete a votacion eth Parlament de Catalunya sigue votat abantes en Plen deth Conselh Generau d’Aran. Com s’entenerie que, es institucions araneses, non participèssen d’ua forma dirècta en aguest procès? Un ahèr d’ua importància capdau s’auem en compde que, en aguesta naua etapa de negociacion dera Lei, non a existit cap amassada des grops politics, a diferéncia de çò que passèc der an 1997 ar an 1999, damb eth govèrn d’UA, en que, a trauès d’amassades, s’arribèc ath consens actuau.
Atau donc, e entà qu’era informacion arribe a toti e totes, que volem ahiscar-vos a difóner e hèr a conéisher aguesta informacion. Ja sabetz que demori ara vòsta disposicion tà quinsevolh ahèr que sigue deth vòste interés.
Coraument,
Paco Boya. Secretari Generau
Aran, seteme de 2014